Jakiś czas temu w swoich mediach społecznościowych podzieliłam się z innymi kilkoma przykładami mojej gwary podkarpackiej. Dziś postanowiłam poszerzyć swoją i Waszą wiedzę na temat gwar, języków i dialektów występujących w Polsce.
Zacznijmy może od tego, że w Polsce obowiązują dwa języki urzędowe. Są to: język polski i język kaszubski. Ponadto funkcjonują dialekty: wielkopolski, małopolski, mazowiecki, śląski i kaszubski. Mamy również mieszaniny gwar przeniesionych z Kresów i innych części kraju na ziemie odzyskane.
Język kaszubski
Dlaczego to właśnie język kaszubski został językiem urzędowym w naszym kraju?
Język kaszubski jest w Polsce językiem urzędowym, ponieważ jest o wiele mniej zrozumiały od innych. Kaszubi stworzyli gramatykę do własnego języka, publikowane są słowniki, utwory literackie i podręczniki. Szyldy instytucji i powiadomienia drogowe mają tam dwie wersje językowe, a uczniowie uczą się w szkołach języka kaszubskiego i mogą zdawać z niego maturę.
Przykłady języka kaszubskiego
Mie sã tu widzy – Podoba mi się tu
Jak të sã nazéwôsz? – Jak masz na imię?
Dze jô nalézã muzeum / kòscół / restauracjô / hòtel? – Gdzie znajdę muzeum / kościół / restaurację / hotel?
Dobri dzéń – Dzień dobry
Òdemkłi – Otwarte
Dialekt wielkopolski
Dialekt wielkopolski współcześnie obejmuje zachodnio-północną i środkową część Polski. Na tle innych dialektów Wielkopolska wyróżnia się brakiem mazurzenia i udźwięczającą fonetyką międzywyrazową.
W dialekcie wielkopolskim wyróżniamy gwary:
Wielkopolski środkowej
Wielkopolski południowej (od powiatu leszczyńskiego po kaliski)
Wielkopolski zachodniej
Wielkopolski północnej (na północ od Gniezna i Międzychodu)
Przykłady dialektu wielkopolskiego
Bachać się – kąpać się
Dudlać – płakać
Gzub – dziecko, malec
Latoś – tego roku
Szuchrować – oszukiwać
Dialekt małopolski
Występuje w Małopolsce, nie jest jednak jednakowy w całym regionie. Według Wincentego Pola występowały w nim trzy odcienie: sandomierski, lubelski i czerwono-ruski (sanocki).
Gwary występujące w dialekcie małopolskim
gwara krakowska
gwara sądecka
gwara podhalańska
gwara zagłębiowska
gwara żywiecka
gwara kielecka (nazywana gwarą świętokrzyską)
gwara łowicka
Przykładowe wyrazy w dialekcie małopolskim
Ceper – przyjezdny
Ino – tylko
Dudki – pieniądze
Sagan – czajnik
Cwibak – keks
Dialekt mazowiecki
Zaraz po języku kaszubskim jest uznany za najbardziej odrębny dialekt w Polsce. Nie jest co prawda tak odrębny jak język kaszubski, ale jego wpływy na inne dialekty są bardzo widoczne.
W dialekcie mazowieckim wyróżniamy wiele charakterystycznych cech, a najpopularniejsze z nich to mazurzenie i fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczająca.
Gwary w dialekcie mazowieckim
gwary łęczyckie
gwara mazurska
gwara warmińska
gwary ostródzkie
gwara warszawska
gwara białostocka
gwara suwalska
gwara kurpiowska
gwara łowicka
gwara liwska i czerska
gwara zawkrzańska
Mini słowniczek dialektu mazowieckiego
Dziabać – rąbać
Koleba – kołyska
Krepki – orzeźwiający
Nienałożna – nieprzyzwyczajona
Stecka – ścieżka
Dialekt śląski
Dialekt śląski to zespół gwar śląskich. Posługują się nim głównie rdzenni mieszkańcy Górnego Śląska oraz część Dolnego Śląska. Ukształtowanie dialektu śląskiego ma korzenie w zapożyczeniach z innych języków, w tym z języka polskiego, czeskiego i niemieckiego.
Klasyfikacje śląszczyzny
Gwary śląskie zostały podzielone przez Kaziemierza Nitscha na trzy grupy. Są to:
południowa, czyli gwary jabłonkowskie, cieszyńskie, rybnickie, laskie oraz gwary pogranicza czeskiego;
środkowa, czyli prudnickie, kozielskie, strzeleckie i gliwickie;
północna, czyli opolskie, brzeskie, oraz sycowskie.
Przykłady dialektu śląskiego
Haja – kłótnia
Ajerkuchy – naleśniki
Bałuszanka – odmiana mięty
Majtnońć sie – minąć, spudłować
Rajfle – spodnie jeansowe
W dialekcie śląskim mamy też wyrazy, które wcale nie oznaczają tego co nam się wydaje. Więc, żeby nie było za łatwo:
Bez – przez
Srogi – wielki, ogromny
Gruba – kopalnia
Rzykać – modlić się
Kielnia – chochla
Klara – słońce
Topić – palić w piecu
Zouza – sos
Mam nadzieję, że udało mi się przybliżyć Wam nieco temat. Na koniec przypomnę, że to oczywiście nie wszystko, ponieważ mamy jeszcze języki mniejszości narodowych. Obecnie są to: czeski, białoruski, hebrajski i jidysz, niemiecki, ukraiński, słowacki, łemkowski (rusiński), romani (cygański) i rosyjski (gwara starowierców).
Zachęcam do komentowania drodzy Czytelnicy i oczywiście do śledzenia mnie w moich mediach społecznościowych.
Comments