Przychodzę do Was z cyklem artykułów o zapożyczeniach w języku polskim z innych języków. Zaczniemy od ukrainizmów.
Język jest żywym organizmem, który ewoluuje, wchłaniając różnorodne wpływy kulturowe, historyczne i społeczne. Polska i Ukraina, choć oddzielone granicą panstwową, dzielą wiele wspólnych wątków kulturowych oraz bogatą historię wzajemnych kontaktów. Jednym z przejawów takiego dziedzictwa są tzw. ukrainizmy, czyli wyrazy i zwroty pochodzenia ukraińskiego, które przeniknęły do języka polskiego.
Czym są ukrainizmy?
Ukrainizmy to słowa, wyrażenia lub konstrukcje gramatyczne pochodzące z języka ukraińskiego, które zostały zapożyczone i zaadaptowane do polszczyzny. Mogą one mieć różne formy – od wyrazów zapożyczonych bezpośrednio z języka ukrainskiego, przez wpływy słowotwórcze, po całe konstrukcje składniowe. Ich obecność w języku polskim wynika z bliskości geograficznej, historycznych kontaktów między narodami, a także z rosnącej liczby obywateli Ukrainy mieszkających w Polsce.
Geneza ukrainizmów w języku polskim
Historia ukrainizmów w polszczyźnie sięga już czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, gdy Polska i Ukraina były częścią jednego państwa. Na terenach dzisiejszej Ukrainy mieszkali zarówno Polacy, jak i Ukraińcy, co sprzyjało przenikaniu się języków i kultur. W XIX i XX wieku miały miejsce liczne migracje, które dodatkowo przyczyniały się do wzbogacenia polszczyzny o elementy ukraińskie. W ostatnich latach, w związku z emigracją zarobkową do Polski, a także przez trwającą agresję Rosji na Ukrainę, ilość ukrainizmów zwiększa się, co można zaobserwować zarówno w języku codziennym, jak i w mediach społecznościowych.
Przykłady ukrainizmów w języku polskim
Choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę, wiele słów używanych w polszczyźnie ma ukraińskie korzenie. Oto kilka przykładów:
Sicz – ufortyfikowany obóz Kozaków na jednej z wysp Dniepru, będący głównym ośrodkiem kozaczyzny zaporskiej.
Mereżka – technika haftu ażurowego, polegająca na tym, że wysuwa się nitki z tkaniny zawsze w jednym kierunku.
Step – formacja roślinna, zwykle wielogatunkowa, ale bez drzew.
Kacap – przezwisko, pogardliwe lub rubaszne określenie Rosjanina, chłopa rosyjskiego (wielkoruskiego) lub człowieka ograniczonego.
Oprócz tego do polskiego języka przeniknęły różne określenia pochodzące z ukraińskiej kultury, np. bat'ko – ojciec. Warto zauważyć, że wiele z tych słów przeszło drobną adaptację fonetyczną lub semantyczną dopasowując się do polskiego systemu językowego.
Obszary, w których ukrainizmy są najczęściej spotykane
Kultura ludowa i folklor – ukrainizmy pojawiają się przede wszystkim w kontekście ludowej tradycji, muzyki, tańców oraz obyczajów.
Kuchnia – słowa związane z kuchnią, jak barszcz (chociaż jego pochodzenie jest dyskusyjne), czy pierogi ruskie, to również wpływy ukraińskie.
Religia i obrzędy – część wyrażeń pochodzących z języka ukraińskiego dotyczy tradycji religijnych i obrzędów, zwłaszcza związanych z Bożym Narodzeniem i Wielkanocą.
Regionalizmy – w południowo-wschodnich regionach Polski, takich jak Podkarpacie, widać wyraźniejszy wpływ języka ukraińskiego. Spotyka się tam wiele regionalizmów wywodzących się z ukraińskiego.
Ukraiński jako element współczesnej polszczyzny
Współczesne kontakty między Polakami a Ukraińcami wynikające z pracy i migracji, wprowadzają do polszczyzny także nowe ukrainizmy. Coraz częściej można usłyszeć w języku potocznym wyrażenia takie jak dyakuju (dziękuję) czy bud'laska (proszę). Na popularność niektórych słów mają wpływ także media i kultura, w tym filmy czy muzyka ukraińska.
Czy ukrainizmy maja przyszłość w polszczyźnie?
Przyszłość ukrainizmów w języku polskim wydaje się obiecująca, zwłaszcza, że młode pokolenie Polaków i Ukraińcow mieszkających w Polsce ma wiele wspólnego. Dzięki mediom społecznościowym oraz wzajemnym kontaktom językowym, ukraińskie wyrażenia stają się coraz bardziej rozpoznawalne i akceptowane w polszczyźnie. Przyrost zapożyczeń widać szczególnie w slangu młodzieżowym oraz w dużych miastach, gdzie skupiska imigrantów sprzyjają wielokulturowości.
Ukrainizmy są przykładem na to, jak język ewoluuje pod wpływem kontaktów międzynarodowych. Bliskość kulturowa i historyczna Polski i Ukrainy, a także aktualne migracje sprawiają, że polszczyzna przyjmuje nowe, ukraińskie wyrażenia, wzbogacając swój zasób słów. Dzięki nim polszczyzna staje się bardziej różnorodna i otwarta na wpływy zewnętrzne.
Matka Polka Korektorka
Źródła:
Comments