Język polski, podobnie jak każdy język na świecie, nie istnieje w izolacji. Przez wieki był kształtowany przez różnorodne wpływy kulturowe, polityczne i społeczne. Jednym z bardziej znaczących i kontrowersyjnych wpływów są rusycyzmy, czyli zapożyczenia i naleciałości pochodzące z języka rosyjskiego. Ich obecność w polszczyźnie budzi często mieszane uczucia – od akceptacji, przez neutralność, aż po wyraźny sprzeciw. Jakie są przyczyny ich obecności w naszym języku? Czy nadal są częścią codziennej mowy? Przyjrzyjmy się temu zjawisku bliżej.
Rusycyzmy – co to takiego?
Rusycyzmy to zapożyczenia leksykalne, składniowe lub frazeologiczne, które przeniknęły do języka polskiego z języka rosyjskiego. Mogą dotyczyć pojedynczych wyrazów, wyrażeń, struktur gramatycznych, a nawet intonacji. Ich charakter jest bardzo różnorodny – od dosłownych kalk językowych, przez nieco zmodyfikowane formy, aż po całkowicie spolszczone elementy, które wrosły w polszczyznę tak głeboko, że nie wszyscy zdają sobie sprawę z ich pochodzenia.
Skąd wzięły się rusycyzmy w języku polskim?
Przyczyny rusycyzmów w języku polskim są związane z burzliwą historią relacji polsko-rosyjskich. Wyróżnić można kilka kluczowych okresów, w których wpływ języka rosyjskiego był szczególnie widoczny:
Okres zaborów (1772 - 1918)
Po rozbiorach Polski, gdy duże terytoria znalazły się pod panowaniem Imperium Rosyjskiego, język rosyjski został narzucony jako język urzędowy w zaborze rosyjskim. Wprowadzono go do szkół, administracji, a także życia codziennego, co przyczyniło się do przenikania elementów rosyjskich do polszczyzny.
Czasy PRL-u (1945 - 1989)
Po II wojnie światowej, Polska znalazła się w bloku państw socjalistycznych pod silnym wpływem ZSRR. Wówczas język rosyjski zyskał szczególną pozycję w systemie edukacji i był intensywnie propagowany w kulturze, polityce i mediach. To również czas, kiedy rusycyzmy zaczęły być widoczne nie tylko w mowie potocznej, ale także w języku oficjalnym.
Współczesność
Po upadku ZSRR i odzyskaniu przez Polskę pełnej suwerenności, wpływ języka rosyjskiego osłabł. Niemniej, ślady rusycyzmow nadal są obecne w polszczyźnie, choć część z nich uległa zanikowi, a inne przekształcają się w trwałe elementy języka.
Przykłady rusycyzmów w języku polskim
Rusycyzmy można podzielić na kilka kategorii w zależności od ich charakteru. Oto najważniejsze z nich:
Zapożyczenia leksykalne – są to wyrazy, które zostały bezpośrednio zaczerpnięte z języka rosyjskiego, np.:
katorga (ros. katorga – ciężka praca)
bagno (ros. boloto – błoto);
Kalki językowe – to wyrażenia tłumaczone dosłownie z rosyjskiego. Przykłady:
nic to nie znaczy (ros. eto niczjego nie znaczit)
na dzień dzisiejszy (ros. na siegodniasznij dien);
Wpływy składniowe – struktura gramatyczna języka polskiego czasami ulegała uproszczeniom pod wpływem rosyjskim, np.:
zamiast poprawnej formy Muszę pójść do lekarza pojawia się rusycyzm Ja muszę do lekarza.
Frazeologizmy i idiomy – niektóre frazy, mimo że brzmią naturalnie, mają swoje źródło w języku rosyjskim:
robić z igły widły (ros. delat iz igły widły – wyolbrzymiać problem).
Rusycyzmy w codziennej mowie
Współczesna polszczyzna coraz rzadziej korzysta z rusycyzmów w czystej formie, ale wiele z nich przetrwało w mowie potocznej, zwłaszcza wśród starszego pokolenia. Przykładem mogą być:
tak to wygląda (kalka z rosyjskiego)
nie ma sensu (wzór składniowy).
Dotakowo, w środowiskach, gdzie język rosyjski był przez lata obecny (np. w wojsku czy w administracji), rusycyzmy nadal funcjonują jako specyficzne naleciałości.
Postrzeganie rusycyzmów w polszczyźnie
Rusycyzmy w języku polskim są często oceniane negatywnie, głównie ze względu na historyczne konotacje związane z dominacją rosyjską i ZSRR. Używanie rusycyzmów bywa postrzegane jako błąd językowy, a ich eliminacja z polszczyzny jest promowana przez językoznawców oraz media.
Jednocześnie należy pamiętać, że język jest tworem dynamicznym. Niektóre zapożyczenia, nawet jeśli pierwotnie były uważane za obce, z czasem wchodzą do kanonu i przestają być identyfikowane jako rusycyzmy. Przykładem może być słowo katorga, które funkcjonuje dziś bez wyraźnego związku z rosyjskim.
Czy rusycyzmy stanowią zagrożenie dla polszczyzny?
Z perspektywy językoznawczej zapożyczenia, w tym rusycyzmy, są naturalnym elementem rozwoju języka. Nie oznaczają one automatycznie zagrożenia dla tożsamości narodowej czy językowej. Ważne jest jednak, aby umiejętnie korzystać z języka i unikać niepotrzebnego kopiowania obcych wzorców, szczególnie w sytuacjach oficjalnych.
Rusycyzmy w języku polskim są świadectwem skomplikowanej historii relacji polsko-rosyjskich. Choć ich wpływ osłabł po 1989 roku, nadal można dostrzec je w różnych rejestrach językowych. Kluczowe w ich ocenie jest rozróżnienie między naturalnymi zmianami w języku a nieświadomym stosowaniem niepoprawnych form. Dbałość o czystość polszczyzny nie oznacza eliminacji wszystkich zapożyczeń, ale raczej świadome korzystanie z języka w sposób, który podkreśla jego unikalny charakter i piękno.
Matka Polka Korektorka
Comments